Επαναφορά του μικροβιώματος με χαμένες είδη – Με γιαούρτι από L. reuteri, L. gasseri και B. coagulans - SIBO-Γιαούρτι

Ενημερώθηκε στις 10 Αυγούστου 2025

Συνταγή: L. reuteri, L. gasseri και B. coagulans – Φτιάξτε μόνοι σας γιαούρτι SIBO

Κατάλληλο και για άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη (βλέπε σημειώσεις παρακάτω).

Συστατικά (για περίπου 1 λίτρο γιαούρτι)

• 4 κάψουλες L. reuteri (η κάθε μία με 5 δισ. ΚΣΑ)
• 1 κάψουλα L. gasseri (η κάθε μία με 12 δισ. ΚΣΑ)
• 2 κάψουλες B. coagulans (η κάθε μία με 4 δισ. ΚΣΑ)
• 1 κ.σ. ινουλίνη (εναλλακτικά: GOS ή XOS σε περίπτωση δυσανεξίας στη φρουκτόζη)
• 1 λίτρο (βιολογικό) πλήρες γάλα, 3,8 % λιπαρά, υπερυψηλής θερμοκρασίας και ομογενοποιημένο ή H-γάλα
• (Όσο μεγαλύτερη η περιεκτικότητα σε λιπαρά του γάλακτος, τόσο πιο παχύρρευστο το γιαούρτι)

Σημείωση:

• 1 κάψουλα L. reuteri, τουλάχιστον 5 × 10⁹ (5 δισεκατομμύρια) CFU (en)/ΚΣΑ (de)
• CFU σημαίνει colony forming units – δηλαδή στα ελληνικά μονάδες σχηματισμού αποικιών (ΚΣΑ). Αυτή η μονάδα μέτρησης δείχνει πόσοι ζωντανοί μικροοργανισμοί περιέχονται σε ένα παρασκεύασμα.

Σημειώσεις για την επιλογή γάλακτος και τη θερμοκρασία

• Μην χρησιμοποιείτε φρέσκο γάλα. Δεν είναι αρκετά σταθερό για τους μεγάλους χρόνους ζύμωσης και δεν είναι αποστειρωμένο.
• Ιδανικό είναι το H-γάλα (διατηρημένο, υπερυψηλής παστερίωσης): Είναι αποστειρωμένο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί απευθείας.
• Το γάλα πρέπει να έχει θερμοκρασία δωματίου – εναλλακτικά ζέστανε απαλά σε μπεν μαρί στους 37 °C (99 °F). Απόφυγε υψηλότερες θερμοκρασίες: Από περίπου 44 °C οι προβιοτικές καλλιέργειες καταστρέφονται ή βλάπτονται.

Προετοιμασία

1. Άνοιξε συνολικά 7 κάψουλες και βάλε τη σκόνη σε ένα μικρό μπολ.
2. Πρόσθεσε 1 κουταλιά της σούπας ινουλίνη ανά λίτρο γάλακτος – αυτό λειτουργεί ως πρεβιοτικό και προάγει την ανάπτυξη βακτηρίων. Για άτομα με δυσανεξία στη φρουκτόζη, κατάλληλες εναλλακτικές είναι τα GOS ή XOS.
3. Βάλε 2 κουταλιές της σούπας γάλα στο μπολ και ανακάτεψε καλά για να μην σχηματιστούν σβώλοι.
4. Ανακατέψτε το υπόλοιπο γάλα και αναμείξτε καλά.
5. Γέμισε το μείγμα σε ένα δοχείο κατάλληλο για ζύμωση. (π.χ. γυάλινο)
6. Βάλε το μείγμα στη μηχανή γιαουρτιού, ρύθμισε τη θερμοκρασία στους 41 °C (105 °F) και άφησέ το να ζυμωθεί για 36 ώρες.

Από τη δεύτερη παρτίδα χρησιμοποιείς ως εκκινητή 2 κουταλιές της σούπας γιαούρτι από την προηγούμενη παρτίδα

Την πρώτη παρτίδα την ετοιμάζεις με τις κάψουλες βακτηρίων.

Από τη δεύτερη παρασκευή και μετά, χρησιμοποιείς ως εκκινητή 2 κουταλιές της σούπας γιαούρτι από την προηγούμενη παρτίδα. Αυτό ισχύει ακόμα και αν η πρώτη παρτίδα ήταν αραιή ή δεν πήξε τέλεια. Χρησιμοποίησέ την ως εκκινητή, όσο μυρίζει φρέσκα, έχει ήπια ξινή γεύση και δεν δείχνει σημάδια αλλοίωσης (χωρίς μούχλα, χωρίς εμφανείς αποχρώσεις, χωρίς έντονη οσμή).

Ανά 1 λίτρο γάλακτος:

• 2 κουταλιές της σούπας γιαούρτι από την προηγούμενη παρτίδα

• 1 κουταλιά της σούπας ινουλίνη

• 1 λίτρο H-γάλα ή υπερθερμασμένο, ομογενοποιημένο πλήρες γάλα

Έτσι γίνεται:

1. Βάλτε 2 κουταλιές της σούπας γιαούρτι από την προηγούμενη παρτίδα σε ένα μικρό μπολ.

2. Προσθέστε 1 κουταλιά της σούπας ινουλίνη και ανακατέψτε με 2 κουταλιές της σούπας γάλα μέχρι να μην υπάρχουν σβώλοι.

3. Ανακατέψτε το υπόλοιπο γάλα και αναμείξτε καλά.

4. Ρίξτε το μείγμα σε δοχείο κατάλληλο για ζύμωση και τοποθετήστε το στη μηχανή γιαουρτιού.

5. Αφήστε να ζυμωθεί στους 41 °C για 36 ώρες.

Σημείωση: Το ινουλίνη είναι η τροφή για τις καλλιέργειες. Προσθέστε 1 κουταλιά της σούπας ινουλίνη ανά λίτρο γάλακτος σε κάθε παρασκευή.

Για ερωτήσεις, είμαστε στη διάθεσή σου μέσω email στο team@tramunquiero.com ή μέσω της φόρμας επικοινωνίας μας.

Γιατί 36 ώρες;

Η επιλογή αυτής της διάρκειας ζύμωσης βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα: L. reuteri χρειάζεται περίπου 3 ώρες για κάθε διπλασιασμό. Σε 36 ώρες πραγματοποιούνται 12 κύκλοι διπλασιασμού – αυτό αντιστοιχεί σε εκθετική αύξηση και υψηλή συγκέντρωση προβιοτικά ενεργών μικροοργανισμών στο τελικό προϊόν. Επιπλέον, με την παρατεταμένη ωρίμανση σταθεροποιούνται τα γαλακτικά οξέα και οι καλλιέργειες γίνονται ιδιαίτερα ανθεκτικές.

!Σημαντικό να σημειωθεί!

Η πρώτη παρτίδα συχνά δεν πετυχαίνει για πολλούς χρήστες. Ωστόσο, δεν πρέπει να πεταχτεί. Αντίθετα, συνιστάται να ξεκινήσετε μια νέα παρτίδα με δύο κουταλιές από την πρώτη. Αν και αυτή δεν πετύχει, ελέγξτε τη θερμοκρασία της μηχανής γιαουρτιού σας. Σε συσκευές όπου η θερμοκρασία ρυθμίζεται με ακρίβεια, η πρώτη εκκίνηση συνήθως πετυχαίνει καλά.

Συμβουλές για τέλεια αποτελέσματα

• Η πρώτη παρτίδα είναι συνήθως λίγο πιο υγρή ή κοκκώδης. Χρησιμοποιήστε 2 κουταλιές της προηγούμενης παρτίδας ως εκκινητή για την επόμενη – με κάθε νέα παρτίδα βελτιώνεται η υφή.
• Περισσότερα λιπαρά = πιο πηχτή υφή: Όσο υψηλότερη η περιεκτικότητα σε λιπαρά του γάλακτος, τόσο πιο κρεμώδες γίνεται το γιαούρτι.
• Το έτοιμο γιαούρτι διατηρείται στο ψυγείο έως και 9 ημέρες.

Συστάσεις κατανάλωσης:

Απόλαυσε καθημερινά περίπου μισό φλιτζάνι (περίπου 125 ml) γιαούρτι – καλύτερα τακτικά, ιδανικά για πρωινό ή ως σνακ ενδιάμεσα. Έτσι τα περιεχόμενα μικρόβια μπορούν να αναπτυχθούν ιδανικά και να υποστηρίξουν βιώσιμα το μικροβίωμά σου.

Παρασκευή γιαουρτιού με φυτικό γάλα – μια εναλλακτική με γάλα καρύδας

Όσοι σκέφτονται να χρησιμοποιήσουν φυτικές εναλλακτικές γάλακτος για την παρασκευή του SIBO-γιαουρτιού λόγω δυσανεξίας στη λακτόζη, να ξέρουν: στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι απαραίτητο. Κατά τη ζύμωση, τα προβιοτικά βακτήρια διασπούν το μεγαλύτερο μέρος της λακτόζης – το τελικό γιαούρτι είναι συχνά καλά ανεκτό, ακόμα και σε περιπτώσεις δυσανεξίας στη λακτόζη.

Όποιος όμως θέλει να αποφύγει τα γαλακτοκομικά για ηθικούς λόγους (π.χ. ως βίγκαν) ή λόγω ανησυχιών για τις ορμόνες που περιέχονται στο ζωικό γάλα, μπορεί να στραφεί σε φυτικές εναλλακτικές όπως το γάλα καρύδας. Η παρασκευή γιαουρτιού με φυτικό γάλα είναι όμως τεχνικά πιο απαιτητική, καθώς λείπει η φυσική πηγή ζάχαρης (λακτόζη) που χρησιμοποιούν τα βακτήρια ως πηγή ενέργειας.

Πλεονεκτήματα και προκλήσεις

Ένα πλεονέκτημα των φυτικών γαλακτοκομικών προϊόντων είναι ότι δεν περιέχουν ορμόνες, όπως μπορεί να υπάρχουν στο αγελαδινό γάλα. Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι αναφέρουν ότι η ζύμωση με φυτικό γάλα συχνά δεν λειτουργεί αξιόπιστα. Ιδιαίτερα το γάλα καρύδας τείνει να διαχωρίζεται κατά τη ζύμωση – σε υδατικά στάδια και λιπαρά συστατικά – κάτι που μπορεί να επηρεάσει την υφή και την εμπειρία γεύσης.

Οι συνταγές με ζελατίνη ή πηκτίνη δείχνουν μερικές φορές καλύτερα αποτελέσματα, αλλά παραμένουν αναξιόπιστες. Μια πολλά υποσχόμενη εναλλακτική είναι η χρήση αλευριού γκουάρ (Guar Gum), που όχι μόνο προάγει την επιθυμητή κρεμώδη υφή, αλλά λειτουργεί και ως πρεβιοτική ίνα για το μικροβίωμα.

Συνταγή: Γιαούρτι γάλακτος καρύδας με αλεύρι γκουάρ

Αυτή η βάση επιτρέπει μια επιτυχημένη ζύμωση γιαούρτης με γάλα καρύδας και μπορεί να ξεκινήσει με το βακτηριακό στέλεχος της επιλογής σας – όπως L. reuteri ή ένα προϊόν εκκίνησης από προηγούμενη παρτίδα.

Συστατικά

• 1 κονσέρβα (περίπου 400 ml) γάλα καρύδας (χωρίς πρόσθετα όπως ξανθάνη ή γελλάνη, επιτρέπεται το αλεύρι γκουάρ)
• 1 κουταλιά της σούπας ζάχαρη (σουκρόζη)
• 1 κουταλιά της σούπας ακατέργαστο άμυλο πατάτας
• ¾ κουταλάκι του γλυκού αλεύρι γκουάρ (όχι η μερικώς υδρολυμένη μορφή!)
• Καλλιέργεια βακτηρίων της επιλογής σας (π.χ. το περιεχόμενο ενός L. reuteri καψουλιού με τουλάχιστον 5 δισεκατομμύρια ΚΜΕ)
  ή 2 κουταλιές της σούπας γιαούρτι από προηγούμενη παρτίδα

Προετοιμασία

1. Ζέσταμα
   Ζεστάνετε το γάλα καρύδας σε μια μικρή κατσαρόλα σε μέτρια φωτιά στους περίπου 82°C (180°F) και διατηρήστε αυτή τη θερμοκρασία για 1 λεπτό.
2. Ανάμειξη του αμύλου
   Ανακατέψτε τη ζάχαρη και το άμυλο πατάτας ανακατεύοντας. Στη συνέχεια, αποσύρετε από τη φωτιά.
3. Ενσωμάτωση αλευριού γκουάρ
   Μετά από περίπου 5 λεπτά ψύξης, ανακατέψτε το αλεύρι σπόρων γκουάρ. Τώρα αναμείξτε με ραβδομπλέντερ ή σε μπλέντερ τουλάχιστον 1 λεπτό – αυτό εξασφαλίζει ομοιογενή και παχύρρευστη υφή (παρόμοια με κρέμα).
4. Αφήστε να κρυώσει
   Αφήστε το μείγμα να κρυώσει σε θερμοκρασία δωματίου.
5. Προσθήκη βακτηρίων
   Ανακατέψτε προσεκτικά τον προβιοτικό πολιτισμό (μην χτυπάτε στο μπλέντερ).
6. Ζύμωση
   Γεμίστε το μείγμα σε γυάλινο δοχείο και ζυμώστε για 48 ώρες σε περίπου 37°C (99°F).

Γιατί αλεύρι σπόρων γκουάρ;

Το αλεύρι σπόρων γκουάρ είναι μια φυσική ίνα, που προέρχεται από το φασόλι γκουάρ. Αποτελείται κυρίως από τα σάκχαρα γαλακτόζη και μαννόζη (γαλακτομαννάνη) και λειτουργεί ως πρεβιοτική ίνα, που ζυμώνεται από ωφέλιμα βακτήρια του εντέρου – παράγοντας βραχείας αλύσου λιπαρά οξέα όπως βουτυρικό και προπιονικό.

Πλεονεκτήματα του αλευριού σπόρων γκουάρ:

• Σταθεροποίηση της βάσης γιαουρτιού: Αποτρέπει την αποκόλληση λίπους και νερού.
• Πρεβιοτική δράση: Προάγει την ανάπτυξη ευνοϊκών στελεχών βακτηρίων όπως Bifidobacterium, Ruminococcus και Clostridium butyricum.
• Καλύτερη ισορροπία μικροβιώματος: Υποστηρίζει άτομα με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου ή χαλαρά κόπρανα.
• Αύξηση της αποτελεσματικότητας των αντιβιοτικών: Σε μελέτες παρατηρήθηκε 25% υψηλότερο ποσοστό επιτυχίας στη θεραπεία του SIBO (υπερανάπτυξη βακτηρίων λεπτού εντέρου).

Σημαντικό: Μην χρησιμοποιείτε την μερικώς υδρολυμένη μορφή αλευριού σπόρων γκουάρ – αυτή δεν έχει γέλη σχηματιστική δράση και δεν είναι κατάλληλη για γιαούρτι.

Γιατί προτείνουμε 3–4 κάψουλες ανά παρτίδα

Για την πρώτη ζύμωση με Limosilactobacillus reuteri προτείνουμε τη χρήση 3 έως 4 κάψουλων (15 έως 20 δισεκατομμύρια ΚΜΕ) ανά παρτίδα.

Αυτή η δοσολογία βασίζεται στις συστάσεις του Dr. William Davis, ο οποίος στο βιβλίο του «Super Gut» (2022) περιγράφει ότι μια αρχική ποσότητα τουλάχιστον 5 δισεκατομμυρίων μονάδων που σχηματίζουν αποικίες (ΚΜΕ) είναι απαραίτητη για να εξασφαλιστεί επιτυχής ζύμωση. Μια υψηλότερη αρχική ποσότητα, περίπου 15 έως 20 δισεκατομμύρια ΚΜΕ, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική.

Το υπόβαθρο: το L. reuteri διπλασιάζεται περίπου κάθε 3 ώρες υπό βέλτιστες συνθήκες. Κατά τη διάρκεια μιας τυπικής περιόδου ζύμωσης 36 ωρών, συμβαίνουν περίπου 12 διπλασιασμοί. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και μια σχετικά μικρή αρχική ποσότητα θεωρητικά θα μπορούσε να επαρκεί για να παραχθεί μεγάλος αριθμός βακτηρίων.

Στην πράξη, όμως, μια υψηλή αρχική δόση είναι λογική για διάφορους λόγους. Πρώτον, αυξάνει την πιθανότητα το L. reuteri να επικρατήσει γρήγορα και κυρίαρχα έναντι πιθανών ξένων μικροβίων. Δεύτερον, μια υψηλή αρχική συγκέντρωση εξασφαλίζει ομοιόμορφη πτώση του pH, σταθεροποιώντας τις τυπικές συνθήκες ζύμωσης. Τρίτον, μια πολύ χαμηλή αρχική πυκνότητα μπορεί να οδηγήσει σε καθυστερημένη έναρξη της ζύμωσης ή σε ανεπαρκή ανάπτυξη.

Γι' αυτό προτείνουμε για την πρώτη εκκίνηση τη χρήση 3 έως 4 καψουλών, ώστε να εξασφαλιστεί αξιόπιστη εκκίνηση της καλλιέργειας γιαουρτιού. Μετά την πρώτη επιτυχημένη ζύμωση, το γιαούρτι μπορεί συνήθως να χρησιμοποιηθεί έως και 20 φορές για επαναζύμωση πριν προταθούν φρέσκες καλλιέργειες εκκίνησης.

Επανεκκίνηση μετά από 20 ζυμώσεις

Μια συχνή ερώτηση στη ζύμωση με Limosilactobacillus reuteri είναι: Πόσες φορές μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί μια εκκίνηση γιαουρτιού πριν χρειαστεί φρέσκια καλλιέργεια εκκίνησης; Ο Dr. William Davis προτείνει στο βιβλίο του Super Gut (2022) να μην αναπαράγεται συνεχώς ένα ζυμωμένο γιαούρτι Reuteri για περισσότερες από 20 γενιές (ή παρτίδες). Αλλά είναι αυτός ο αριθμός επιστημονικά τεκμηριωμένος; Και γιατί ακριβώς 20 – όχι 10, όχι 50;

Τι συμβαίνει κατά την επανεκκίνηση;

Αφού φτιάξεις ένα γιαούρτι Reuteri, μπορείς να το χρησιμοποιήσεις ως εκκινητή για την επόμενη παρτίδα. Μεταφέρεις ζωντανά βακτήρια από το τελικό προϊόν σε νέο θρεπτικό μέσο (π.χ. γάλα ή φυτικές εναλλακτικές). Αυτό είναι οικολογικό, εξοικονομεί κάψουλες και εφαρμόζεται συχνά στην πράξη.

Ωστόσο, με επαναλαμβανόμενη μεταφορά προκύπτει ένα βιολογικό πρόβλημα:
Μικροβιακή μετατόπιση.

Μικροβιακή μετατόπιση – πώς αλλάζουν οι καλλιέργειες

Με κάθε μετάδοση η σύνθεση και οι ιδιότητες μιας βακτηριακής καλλιέργειας μπορούν να αλλάξουν σταδιακά. Οι λόγοι είναι:

• Αυθόρμητες μεταλλάξεις κατά τη διαίρεση των κυττάρων (ειδικά σε υψηλή δραστηριότητα σε ζεστό περιβάλλον)
• Επιλογή συγκεκριμένων υποπληθυσμών (π.χ. ταχύτερα αναπτυσσόμενα εκτοπίζουν τα πιο αργά)
• Μόλυνση από ανεπιθύμητα μικρόβια από το περιβάλλον (π.χ. αερομεταφερόμενα, μικροχλωρίδα κουζίνας)
• Προσαρμογές λόγω θρεπτικών ουσιών (τα βακτήρια «συνηθίζουν» σε συγκεκριμένα είδη γάλακτος και αλλάζουν τον μεταβολισμό τους)

Το αποτέλεσμα: Μετά από αρκετές γενιές δεν είναι πλέον εγγυημένο ότι το ίδιο είδος βακτηρίου – ή τουλάχιστον η ίδια φυσιολογικά ενεργή παραλλαγή – περιέχεται στο γιαούρτι όπως στην αρχή.

Γιατί ο Dr. Davis προτείνει 20 γενιές

Ο Dr. William Davis ανέπτυξε αρχικά τη μέθοδο L. reuteri-γιαουρτιού για τους αναγνώστες του, ώστε να αξιοποιήσουν συγκεκριμένα οφέλη για την υγεία (π.χ. απελευθέρωση ωκυτοκίνης, καλύτερος ύπνος, βελτίωση του δέρματος). Σε αυτό το πλαίσιο γράφει ότι μια προσέγγιση λειτουργεί αξιόπιστα «περίπου 20 γενιές» πριν χρειαστεί να χρησιμοποιηθεί νέα εκκινητική καλλιέργεια από κάψουλα (Davis, 2022).

Αυτό δεν βασίζεται σε συστηματικές εργαστηριακές δοκιμές, αλλά σε πρακτική εμπειρία με τη ζύμωση και αναφορές της κοινότητάς του.

«Μετά από περίπου 20 γενιές επαναχρησιμοποίησης, το γιαούρτι σας μπορεί να χάσει τη δύναμή του ή να μην ζυμωθεί αξιόπιστα. Σε αυτό το σημείο, χρησιμοποιήστε ξανά μια φρέσκια κάψουλα ως εκκινητή.»
— Super Gut, Dr. William Davis, 2022

Εξηγεί τον αριθμό πρακτικά: Μετά από περίπου 20 επαναλήψεις αυξάνεται ο κίνδυνος να εμφανιστούν ανεπιθύμητες αλλαγές – για παράδειγμα πιο αραιή υφή, αλλαγμένο άρωμα ή μειωμένη επίδραση στην υγεία.

Υπάρχουν επιστημονικές μελέτες γι' αυτό;

Δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής συγκεκριμένες επιστημονικές μελέτες ειδικά για το L. reuteri-γιαούρτι σε 20 κύκλους ζύμωσης. Ωστόσο, υπάρχουν έρευνες για τη σταθερότητα των γαλακτοβακτηρίων σε πολλαπλές μεταδόσεις:

• Στη μικροβιολογία τροφίμων γενικά ισχύει ότι μετά από 5–30 γενιές μπορεί να συμβούν γενετικές αλλαγές – ανάλογα με το είδος, τη θερμοκρασία, το μέσο και την υγιεινή (Giraffa et al., 2008).
• Μελέτες ζύμωσης με Lactobacillus delbrueckii και Streptococcus thermophilus δείχνουν ότι μετά από περίπου 10–25 γενιές μπορεί να εμφανιστεί αλλαγή στην απόδοση της ζύμωσης (π.χ. χαμηλότερο επίπεδο οξύτητας, διαφορετικό άρωμα) (O’Sullivan et al., 2002).
• Ειδικά για το Lactobacillus reuteri είναι γνωστό ότι οι προβιοτικές του ιδιότητες μπορεί να διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με τον υποτύπο, το ισολάτο και τις περιβαλλοντικές συνθήκες (Walter et al., 2011).

Αυτά τα δεδομένα υποδηλώνουν: 20 γενιές είναι ένας συντηρητικός, λογικός κανόνας για τη διατήρηση της ακεραιότητας του πολιτισμού – ειδικά αν θέλουμε να διατηρήσουμε την υγειονομική επίδραση (π.χ. παραγωγή οξυτοκίνης).

Συμπέρασμα: 20 γενιές ως πρακτικός συμβιβασμός

Δεν μπορεί να ειπωθεί επιστημονικά με ακρίβεια αν το «μαγικό νούμερο» είναι το 20. Αλλά:

• Η απόρριψη λιγότερων από 10 παρτίδων συνήθως δεν είναι απαραίτητη.
• Η παραγωγή περισσότερων από 30 παρτίδων αυξάνει τον κίνδυνο μεταλλάξεων ή μόλυνσης.
• Οι 20 παρτίδες αντιστοιχούν περίπου σε 5–10 μήνες χρήσης (ανάλογα με την κατανάλωση) – μια καλή περίοδος για μια φρέσκια αρχή.

Σύσταση για την πρακτική:

Μετά από το πολύ 20 παρτίδες γιαουρτιού, θα πρέπει να γίνει νέα προσέγγιση με φρέσκια εκκινητική καλλιέργεια από κάψουλες – ειδικά αν θέλεις να χρησιμοποιήσεις στοχευμένα το L. reuteri ως «Lost Species» για το μικροβίωμά σου.

Η καθημερινή ωφέλεια του SIBO-γιαουρτιού

Αποκατάσταση του μικροβιώματος με χαμένες ποικιλίες – Με γιαούρτι από L. reuteri, L. gasseri και B. coagulans

Το μικροβίωμα παίζει κεντρικό ρόλο για την υγεία μας. Επηρεάζει όχι μόνο την πέψη, αλλά και το ανοσοποιητικό σύστημα και το εντερικό νευρικό σύστημα, που είναι στενά συνδεδεμένο με τον εγκέφαλο (Foster et al., 2017). Μια διαταραγμένη ισορροπία της μικροβιακής αποίκισης, ειδικά στο λεπτό έντερο, μπορεί να προκαλέσει εκτεταμένα προβλήματα.

Το εντερικό νευρικό σύστημα (ENS), συχνά αποκαλούμενο «εγκέφαλος της κοιλιάς», είναι ένα αυτόνομο νευρικό σύστημα στο πεπτικό σύστημα. Αποτελείται από πάνω από 100 εκατομμύρια νευρικά κύτταρα που εκτείνονται κατά μήκος ολόκληρου του τοιχώματος του εντέρου – περισσότερα από ό,τι στον νωτιαίο μυελό. Το ENS ελέγχει αυτόνομα πολλές ζωτικές λειτουργίες: ρυθμίζει τις κινήσεις του εντέρου (περισταλτισμός), την έκκριση πεπτικών υγρών, την αιμάτωση του βλεννογόνου και ακόμη συντονίζει μέρη της ανοσολογικής άμυνας στο έντερο (Furness, 2012).

Αν και λειτουργεί ανεξάρτητα, ο εγκέφαλος της κοιλιάς συνδέεται στενά με τον εγκέφαλο μέσω νευρικών οδών, κυρίως του πνευμονογαστρικού νεύρου. Αυτή η σύνδεση, ο λεγόμενος άξονας εντέρου-εγκεφάλου, εξηγεί γιατί οι ψυχικές πιέσεις όπως το στρες μπορούν να επηρεάσουν την πέψη και γιατί ένα διαταραγμένο μικροβίωμα επηρεάζει επίσης τη διάθεση, τον ύπνο και τη συγκέντρωση (Cryan et al., 2019).

Το SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth), στα ελληνικά υπερανάπτυξη βακτηρίων στο λεπτό έντερο, αναφέρεται σε μια δυσβίωση του λεπτού εντέρου με υπερβολικό αριθμό ή λάθος είδος βακτηρίων. Αυτοί οι μικροοργανισμοί διαταράσσουν την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών και προκαλούν συμπτώματα όπως φούσκωμα, κοιλιακό πόνο, ελλείψεις θρεπτικών ουσιών και δυσανεξίες σε τρόφιμα (Rezaie et al., 2020).

Μια συχνή αιτία του SIBO είναι η επιβραδυνόμενη ή διαταραγμένη κινητικότητα του εντέρου. Αυτή η λεγόμενη κινητικότητα του εντέρου είναι υπεύθυνη για τη μεταφορά της τροφής με κυματώδεις κινήσεις μέσα στο πεπτικό σύστημα.

Όταν αυτός ο φυσικός μηχανισμός καθαρισμού, η λεγόμενη κινητικότητα του εντέρου, διαταράσσεται, επιβραδύνεται η μεταφορά του εντερικού περιεχομένου. Αυτό επιτρέπει τη συσσώρευση βακτηρίων στο λεπτό έντερο και την πολλαπλασιασμό τους σε ασυνήθιστα υψηλό αριθμό, οδηγώντας σε δυσβίωση. Αυτή η παθολογική αύξηση των βακτηρίων είναι χαρακτηριστική του SIBO και μπορεί να προκαλέσει πεπτικά προβλήματα και φλεγμονές (Rezaie et al., 2020).

Επίσης, επαναλαμβανόμενες χορηγήσεις αντιβιοτικών, χρόνιος στρες ή μια διατροφή φτωχή σε φυτικές ίνες μπορούν να διαταράξουν επιπλέον την ισορροπία του μικροβιώματος. Όχι μόνο το χρόνιο στρες, αλλά κυρίως και το βραχυπρόθεσμο στρες οδηγεί στο να είναι το έντερο λιγότερο δραστήριο από το συνηθισμένο. Σε καταστάσεις στρες, το σώμα απελευθερώνει ορμόνες στρες όπως αδρεναλίνη και κορτιζόλη, που επηρεάζουν το αυτόνομο νευρικό σύστημα και προκαλούν μια αντίδραση «απενεργοποίησης».

Αυτό μειώνει την κινητικότητα του εντέρου, μειώνει την αιμάτωση του εντέρου και επιβραδύνει τη δραστηριότητα της πέψης, ώστε να παρέχεται ενέργεια για «μάχη ή φυγή». Αυτή η προσωρινή αναστολή της λειτουργίας του εντέρου προάγει τη συσσώρευση βακτηρίων στο λεπτό έντερο και μπορεί έτσι να ευνοήσει την εμφάνιση μιας δυσβίωσης (Konturek et al., 2011).

Μια στοχευμένη μέθοδος υποστήριξης της μικροβιακής ισορροπίας στο λεπτό έντερο είναι η παρασκευή προβιοτικού γιαουρτιού με συγκεκριμένα στελέχη βακτηρίων. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα Limosilactobacillus reuteri, Lactobacillus gasseri και Bacillus coagulans, τρεις προβιοτικοί μικροοργανισμοί με τεκμηριωμένο δυναμικό σε προβλήματα σχετιζόμενα με το SIBO, όπως η αναστολή παθογόνων μικροβίων, η ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος και η προστασία του εντερικού βλεννογόνου (Savino et al., 2010; Park et al., 2018; Hun, 2009).

Σε αυτό το κεφάλαιο θα μάθετε πώς να παρασκευάζετε εύκολα στο σπίτι το λεγόμενο SIBO-γιαούρτι. Ο περιλαμβανόμενος βήμα προς βήμα οδηγός δείχνει πώς να ζυμώνετε στοχευμένα τις τρεις επιλεγμένες στελέχη και έτσι να παράγετε ένα προβιοτικό τρόφιμο που είναι κατάλληλο και για άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη.

Ενίσχυση του μικροβιώματος – Ο ρόλος των Lost Species

Το ανθρώπινο μικροβίωμα βρίσκεται σε βαθιά αλλαγή. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής μας – χαρακτηριζόμενος από έντονα επεξεργασμένα τρόφιμα, υψηλά πρότυπα υγιεινής, καισαρικές τομές, μειωμένη διάρκεια θηλασμού και συχνή χρήση αντιβιοτικών – έχει οδηγήσει στο να είναι σήμερα σπάνια ή σχεδόν ανύπαρκτα ορισμένα είδη μικροβίων που για χιλιάδες χρόνια ήταν μέρος του εσωτερικού μας οικοσυστήματος.

Αυτά τα μικρόβια ονομάζονται «Lost Species» – δηλαδή «χαμένα είδη».

Επιστημονικές μελέτες υποδεικνύουν ότι η απώλεια αυτών των ειδών σχετίζεται με την αύξηση σύγχρονων προβλημάτων υγείας όπως αλλεργίες, αυτοάνοσα νοσήματα, χρόνιες φλεγμονές, ψυχικές διαταραχές και μεταβολικές παθήσεις (Blaser, 2014).

Η αναδόμηση του μικροβιώματος μέσω στοχευμένης προσθήκης «Lost Species» ανοίγει νέες προοπτικές για την πρόληψη και θεραπεία πολλών ασθενειών του σύγχρονου πολιτισμού. Η επανεγκατάσταση αυτών των παλαιών μικροβίων – μέσω ειδικών προβιοτικών, ζυμωμένων τροφίμων ή ακόμη και μεταμοσχεύσεων κοπράνων – είναι ένας πολλά υποσχόμενος δρόμος για την ενίσχυση της μικροβιακής ποικιλότητας και κατ’ επέκταση της ανθεκτικότητας του οργανισμού.

Τρία βασικά στελέχη, ισχυρή υποστήριξη μικροβιώματος

Το σετ εκκίνησης περιέχει με το Limosilactobacillus reuteri ένα σαφώς ορισμένο Lost Species – δηλαδή ένα είδος μικροβίων που στα σύγχρονα δυτικά εντερικά οικοσυστήματα συχνά είναι σημαντικά μειωμένο ή σχεδόν εξαφανισμένο.

Lactobacillus gasseri εμφανίζεται λιγότερο συχνά από ό,τι παλαιότερα και είναι σπάνιο σε πολλά δυτικά μικροβιώματα χωρίς εξωτερική προσθήκη, αλλά δεν θεωρείται κλασικό Lost Species.

Bacillus coagulans δεν είναι βακτήριο του εντέρου με την αυστηρή έννοια, αλλά ένα σπορογόνο βακτήριο του εδάφους που εμφανίζεται περιστασιακά στο έντερο. Δεν είναι Lost Species, αλλά ένα σπάνιο, προστιθέμενο είδος με ιδιαίτερες σταθεροποιητικές ιδιότητες για το έντερο.

Αυτός ο συνδυασμός ενώνει λοιπόν ένα κλασικό Lost Species με σπάνια αλλά δοκιμασμένα στελέχη για στοχευμένη και πολυδιάστατη υποστήριξη του μικροβιώματός σου.

Limosilactobacillus reuteri – ένας βασικός παράγοντας για την υγεία

Τι είναι το Limosilactobacillus reuteri;

Limosilactobacillus reuteri (πρώην: Lactobacillus reuteri) είναι ένα προβιοτικό βακτήριο που αρχικά ήταν σταθερό μέρος του ανθρώπινου μικροβιώματος – ιδιαίτερα σε θηλάζοντα βρέφη και σε παραδοσιακούς πολιτισμούς. Ωστόσο, στις σύγχρονες, βιομηχανοποιημένες κοινωνίες έχει σε μεγάλο βαθμό χαθεί – πιθανώς λόγω καισαρικών τομών, χρήσης αντιβιοτικών, υπερβολικής υγιεινής και φτωχής διατροφής (Blaser, 2014).

L. reuteri διακρίνεται για μια ασυνήθιστη ικανότητα: αλληλεπιδρά άμεσα με το ανοσοποιητικό σύστημα, το ορμονικό σύστημα και ακόμη και το κεντρικό νευρικό σύστημα. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι αυτός ο κάτοικος του μικροβιώματος μπορεί να έχει θετικές επιδράσεις στην πέψη, τον ύπνο, τη ρύθμιση του στρες, την ανάπτυξη μυών και την συναισθηματική ευεξία.

Περίληψη των σημαντικότερων χαρακτηριστικών του Limosilactobacillus reuteri

• Προάγει ένα ισχυρό μικροβίωμα
• Διεγείρει την παραγωγή οξυτοκίνης μέσω του άξονα εντέρου-εγκεφάλου
• Ρυθμίζει το ανοσοποιητικό σύστημα και έχει αντιφλεγμονώδη δράση
• Βαθαίνει τον ύπνο
• Υποστηρίζει τη λίμπιντο και τη σεξουαλική λειτουργία
• Ενισχύει την ανάπτυξη μυών
• Βοηθά στη μείωση του σπλαχνικού λίπους
• Σταθεροποιεί τη διάθεση
• Βελτιώνει τη δομή του δέρματος
• Αυξάνει τη σωματική απόδοση

Lactobacillus gasseri – ένας πολυδιάστατος σύντροφος για το έντερο και τον μεταβολισμό

Τι είναι το Lactobacillus gasseri;

Το Lactobacillus gasseri είναι ένα προβιοτικό βακτήριο που απαντάται φυσιολογικά στο ανθρώπινο έντερο, αλλά στις σύγχρονες, βιομηχανοποιημένες κοινωνίες εμφανίζεται λιγότερο συχνά από ό,τι παλαιότερα (Kleerebezem & Vaughan, 2009). Ανήκει στην ομάδα των γαλακτοβακτηρίων και παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση μιας υγιούς εντερικής χλωρίδας.

Το L. gasseri είναι γνωστό για τις ποικίλες θετικές επιδράσεις του στην πέψη, τον μεταβολισμό και το ανοσοποιητικό σύστημα. Αν και δεν θεωρείται κλασική «Lost Species», η παρουσία του στο έντερο πολλών ανθρώπων σήμερα είναι σημαντικά μειωμένη.

Γιατί είναι σημαντικό το L. gasseri;

Το Lactobacillus gasseri υποστηρίζει με πολλούς τρόπους την υγεία, ιδιαίτερα όσον αφορά τον μεταβολισμό, τη λειτουργία του εντέρου και το ανοσοποιητικό σύστημα. Η ικανότητά του να μειώνει τον λιπώδη ιστό και να αναστέλλει τις φλεγμονές το καθιστά σημαντικό προβιοτικό για άτομα με υπερβολικό βάρος ή μεταβολικά προβλήματα. Αν και το L. gasseri σήμερα εμφανίζεται λιγότερο συχνά σε σχέση με παραδοσιακούς πληθυσμούς, δεν είναι ένας κλασικός εκπρόσωπος των «Lost Species», αλλά μια πολύτιμη προσθήκη για ένα υγιές μικροβίωμα.

Περίληψη των βασικών χαρακτηριστικών του Lactobacillus gasseri:

• Υποστηρίζει ένα ισορροπημένο μικροβίωμα του εντέρου
• Προάγει την παραγωγή γαλακτικού οξέος για τη ρύθμιση του pH
• Βοηθά στη μείωση του κοιλιακού και του σπλαχνικού λίπους
• Υποστηρίζει τον μεταβολισμό
• Συμβάλλει στη μείωση των φλεγμονών
• Μπορεί να ρυθμίσει το ανοσοποιητικό σύστημα
• Ενισχύει την υγεία της πέψης
• Βελτιώνει τη γενική ευεξία

Bacillus coagulans – ένας ανθεκτικός βοηθός για την υγεία του εντέρου και το ανοσοποιητικό σύστημα

Τι είναι το Bacillus coagulans;

Το Bacillus coagulans είναι ένα βακτήριο προβιοτικό που σχηματίζει σπόρια και χαρακτηρίζεται από την υψηλή ανθεκτικότητά του στη θερμότητα, το οξύ και την αποθήκευση (Elshaghabee et al., 2017). Σε αντίθεση με πολλά άλλα προβιοτικά, το B. coagulans επιβιώνει ιδιαίτερα καλά κατά τη διέλευση από το στομάχι και μπορεί να αναπτυχθεί ενεργά στο έντερο. Λόγω αυτών των ιδιοτήτων, χρησιμοποιείται συχνά σε συμπληρώματα διατροφής και ζυμωμένα τρόφιμα.

Το B. coagulans βρίσκεται σε παραδοσιακά τρόφιμα όπως τα ζυμωμένα λαχανικά και ορισμένα ασιατικά προϊόντα. Συμβάλλει σημαντικά στη σταθερότητα και την υγεία του μικροβιώματος.

Βακτήρια που σχηματίζουν σπόρια – οι κηπουροί του μικροβιώματος

Πρωτόζωα προβιοτικά βακτήρια που σχηματίζουν σπόρια, όπως το Bacillus coagulans, θεωρούνται στην έρευνα του μικροβιώματος ως «κηπουροί» του εντέρου. Αυτή η ονομασία βασίζεται στην ιδιαίτερη ικανότητά τους να ρυθμίζουν ενεργά το μικροβιακό οικοσύστημα και να το διατηρούν σε υγιή ισορροπία. Το καθοριστικό τους χαρακτηριστικό είναι η ικανότητα σχηματισμού σπορίων: Σε αντίδραση σε δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες, αυτά τα μικρόβια μπορούν να μετατραπούν σε μια εξαιρετικά ανθεκτική μορφή επιβίωσης, την αποκαλούμενη ενδοσπόριο.

Η σπορά αυτή δεν είναι μορφή αναπαραγωγής, αλλά τρόπος επιβίωσης. Στη μορφή της σποράς, το γενετικό υλικό προστατεύεται μέσα σε ένα πυκνό, πολυστρωματικό περίβλημα, που επιτρέπει στο βακτήριο να αντέχει σε ακραίες θερμοκρασίες, ξηρασία, υπεριώδη ακτινοβολία, αλκοόλ, έλλειψη οξυγόνου και κυρίως στο γαστρικό οξύ.

Τα σπορογόνα όπως το B. coagulans περνούν σχεδόν ανέπαφα από το γαστρεντερικό σωλήνα. Μόνο στο λεπτό έντερο, υπό κατάλληλες συνθήκες όπως υγρασία, θερμοκρασία και χολικά άλατα, εκβλαστάνουν και γίνονται ενεργά (Setlow, 2014; Elshaghabee et al., 2017).

Πώς διαφέρουν τα μη σπορογόνα βακτήρια;

Αντίθετα, τα μη σπορογόνα είδη όπως τα Limosilactobacillus reuteri ή Bifidobacterium infantis αναλαμβάνουν πιο εξειδικευμένες λειτουργίες στη νευροενδοκρινική επικοινωνία: επηρεάζουν τις σηματοδοτικές οδούς μεταξύ εντέρου, νευρικού και ορμονικού συστήματος.

Μη σπορογόνα προβιοτικά βακτήρια όπως το Limosilactobacillus reuteri και το Bifidobacterium infantis συμμετέχουν ενεργά στη νευροενδοκρινική ρύθμιση, δηλαδή στη λεπτή συντονισμένη δράση μεταξύ νευρικού και ορμονικού συστήματος. Αυτά τα μικρόβια παράγουν πρόδρομες ουσίες νευροδιαβιβαστών όπως η τρυπτοφάνη (πρόδρομος της σεροτονίνης) ή το GABA (γαμμα-αμινοβουτυρικό οξύ) και διεγείρουν μέσω υποδοχέων στο έντερο καθώς και μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου την απελευθέρωση κεντρικών αγγελιοφόρων ουσιών όπως η σεροτονίνη και η ωκυτοκίνη.

Με αυτόν τον τρόπο επηρεάζουν συναισθηματικές και ορμονικές διαδικασίες όπως η διάθεση, η διαχείριση του στρες, η ποιότητα του ύπνου και οι κοινωνικοί δεσμοί. Η επίδρασή τους στον λεγόμενο άξονα έντερο-εγκέφαλος είναι καλά τεκμηριωμένη και μελετάται όλο και περισσότερο θεραπευτικά, ειδικά σε σχέση με ασθένειες που σχετίζονται με το στρες και ψυχοσωματικά συμπτώματα (Buffington et al., 2016; O’Mahony et al., 2015).

Τα σπορογόνα βακτήρια όπως το Bacillus coagulans δρουν κυρίως τοπικά στο έντερο, προάγοντας την ισορροπία της εντερικής χλωρίδας και ενισχύοντας τη λειτουργία προστασίας του εντερικού βλεννογόνου. Με αυτόν τον τρόπο υποστηρίζουν τη λειτουργία φραγμού του εντέρου και βοηθούν στον έλεγχο των επιβλαβών μικροοργανισμών.

Σε αντίθεση με τα μη σπορογόνα βακτήρια, έχουν μόνο περιορισμένη άμεση επίδραση σε ανώτερες λειτουργίες του σώματος ή στην επικοινωνία μεταξύ εντέρου και εγκεφάλου. Η κύρια δράση τους εκδηλώνεται κυρίως στο μικροπεριβάλλον του εντέρου (Elshaghabee et al., 2017; Mazanko et al., 2018).

Άλλα σπορογόνα βακτήρια του εντέρου

Εκτός από το Bacillus coagulans, στα σπορογόνα είδη περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων τα εξής:

• Bacillus subtilis – Μικρόβιο της Χρονιάς 2023, γνωστό από το Nattō, σταθεροποιεί το μικροβίωμα και παράγει ένζυμα
• Clostridium butyricum – παράγει βουτυρικό και έχει αντιφλεγμονώδη δράση
• Bacillus clausii – αποδεδειγμένη δράση σε διάρροια μετά από λήψη αντιβιοτικών
• Bacillus indicus – παράγει αντιοξειδωτικά καροτενοειδή

Αυτά τα είδη είναι επίσης πολύ ανθεκτικά και ρυθμίζουν τις ανοσολογικές λειτουργίες, την ακεραιότητα του φραγμού και την μικροβιακή ισορροπία (Cutting, 2011; Elshaghabee et al., 2017).

Γιατί το Bacillus coagulans είναι σημαντικό;

Λόγω της υψηλής ανθεκτικότητας και της προβιοτικής του δράσης, το Bacillus coagulans αποτελεί πολύτιμο σύμμαχο για την υγεία του εντέρου, ειδικά σε άτομα με ευαίσθητο πεπτικό σύστημα ή χρόνια εντερικά προβλήματα. Συμπληρώνει άλλα προβιοτικά είδη με την μοναδική ικανότητά του να παραμένει ενεργό ως σπόριο ακόμα και σε δυσμενείς συνθήκες.

Περίληψη των βασικών χαρακτηριστικών του Bacillus coagulans:

• Υποστηρίζει την αποκατάσταση ενός υγιούς μικροβιώματος
• Παράγει γαλακτικό οξύ για τη ρύθμιση του pH του εντέρου
• Υποστηρίζει την πέψη και την απορρόφηση θρεπτικών ουσιών
• Ρυθμίζει το ανοσοποιητικό σύστημα και μειώνει τις φλεγμονές
• Ανακουφίζει τα συμπτώματα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου και άλλων πεπτικών διαταραχών
• Επιβιώνει από τη διέλευση στο στομάχι χάρη στον σχηματισμό σπορίων
• Είναι ανθεκτικό στη θερμότητα και το οξύ, διευκολύνοντας την αποθήκευση
• Σταθεροποιεί τη μικροχλωρίδα του εντέρου μέσω σχηματισμού σπορίων
• Προάγει τη ρύθμιση του ανοσοποιητικού
• Βοηθά στη μείωση των φλεγμονών
• Αυξάνει την ανθεκτικότητα σε καταπονήσεις
• Επηρεάζει θετικά τον εντερικό φραγμό

Πηγές:

• https://innercircle.drdavisinfinitehealth.com/probiotic_yogurt_recipes
• Foster, J. A., Rinaman, L., & Cryan, J. F. (2017). Το στρες και ο άξονας έντερο-εγκέφαλος: Ρύθμιση από το μικροβίωμα. Neurobiology of Stress, 7, 124–136.
• Furness, J. B. (2012). Το εντερικό νευρικό σύστημα και η νευρογαστρεντερολογία. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology, 9(5), 286–294.
• Cryan, J. F., O’Riordan, K. J., Cowan, C. S. M., Sandhu, K. V., Bastiaanssen, T. F. S., Boehme, M., ... & Dinan, T. G. (2019). Ο άξονας μικροβίωμα-έντερο-εγκέφαλος. Physiological Reviews, 99(4), 1877–2013.
• Rezaie, A., Buresi, M., Lembo, A., Lin, H., McCallum, R., Rao, S., ... & Pimentel, M. (2020). Δοκιμές αναπνοής με βάση το υδρογόνο και το μεθάνιο σε γαστρεντερικές διαταραχές: Η Βόρεια Αμερικανική Συμφωνία. The American Journal of Gastroenterology, 115(5), 662–681.
• Rezaie, A., Buresi, M., Lembo, A., Lin, H. C., McCallum, R., Rao, S., ... & Pimentel, M. (2020). Δοκιμές αναπνοής με βάση το υδρογόνο και το μεθάνιο σε γαστρεντερικές διαταραχές: Η βορειοαμερικανική συναίνεση. The American Journal of Gastroenterology, 115(5), 675–684. https://doi.org/10.14309/ajg.0000000000000544
• Konturek, P. C., Brzozowski, T., & Konturek, S. J. (2011). Στρες και έντερο: παθοφυσιολογία, κλινικές συνέπειες, διαγνωστική προσέγγιση και επιλογές θεραπείας. Journal of Physiology and Pharmacology, 62(6), 591–599.
• Savino, F., Cordisco, L., Tarasco, V., Locatelli, E., Di Gioia, D., & Matteuzzi, D. (2010). Lactobacillus reuteri DSM 17938 στην παιδική κολίκα: Μια τυχαιοποιημένη, διπλά τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο δοκιμή. Pediatrics, 126(3), e526–e533.
• Park, J. H., Lee, J. H., & Shin, S. C. (2018). Θεραπευτική επίδραση του Lactobacillus gasseri στη χρόνια κολίτιδα και τη μικροβιοκοινότητα του εντέρου. Journal of Microbiology and Biotechnology, 28(12), 1970–1979.
• Hun, L. (2009). Το Bacillus coagulans βελτίωσε σημαντικά τον κοιλιακό πόνο και το φούσκωμα σε ασθενείς με ΣΕΕ. Postgraduate Medicine, 121(2), 119–124.
• Kadooka, Y., Sato, M., Imaizumi, K. et al. (2010). Ρύθμιση της κοιλιακής παχυσαρκίας με προβιοτικά (Lactobacillus gasseri SBT2055) σε ενήλικες με τάσεις παχυσαρκίας σε τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή. European Journal of Clinical Nutrition, 64(6), 636-643.
• Kleerebezem, M., & Vaughan, E. E. (2009). Προβιοτικά και εντερικά λακτοβάκιλλοι και μπιφιδοβακτήρια: μοριακές προσεγγίσεις για τη μελέτη της ποικιλότητας και της δραστηριότητας. Annual Review of Microbiology, 63, 269–290.
• Park, S., Bae, J.-H., & Kim, J. (2013). Επιπτώσεις του Lactobacillus gasseri BNR17 στο σωματικό βάρος και τη μάζα λιπώδους ιστού σε ποντίκια με παχυσαρκία που προκλήθηκε από δίαιτα. Journal of Microbiology and Biotechnology, 23(3), 344-349.
• Kim, H. S., Lee, B. J., & Lee, J. S. (2015). Το Lactobacillus gasseri προάγει τη λειτουργία του εντερικού φραγμού σε κύτταρα Caco-2. Journal of Microbiology, 53(3), 169-176.
• Matsumoto, M., Inoue, R., Tsukahara, T. et al. (2008). Επίδραση της εντερικής μικροβιοκοινότητας στο εντερικό μεταβολικό προφίλ. Scientific Reports, 8, 7800.
• Mayer, E. A., Tillisch, K., & Gupta, A. (2014). Άξονας εντέρου/εγκεφάλου και η μικροβιοκοινότητα. The Journal of Clinical Investigation, 124(10), 4382–4390.
• Elshaghabee, F. M. F., Rokana, N., Gulhane, R. D., Sharma, C., & Panwar, H. (2017). Bacillus probiotics: Bacillus coagulans, ένας πιθανός υποψήφιος για λειτουργικά τρόφιμα και φαρμακευτικά προϊόντα. Frontiers in Microbiology, 8, 1490.
• Shah, N., Yadav, S., Singh, A., & Prajapati, J. B. (2019). Αποτελεσματικότητα του Bacillus coagulans στη βελτίωση της υγείας του εντέρου: Μια ανασκόπηση. Journal of Applied Microbiology, 126(4), 1224-1233.
• Ghane, M., Azadbakht, M., & Salehi-Abargouei, A. (2020). Οι επιδράσεις της συμπλήρωσης με Bacillus coagulans στις δραστηριότητες των πεπτικών ενζύμων και το εντερικό μικροβίωμα: μια συστηματική ανασκόπηση. Probiotics and Antimicrobial Proteins, 12, 1252–1261.
• Majeed, M., Nagabhushanam, K., & Arshad, M. (2018). Ανοσοτροποποιητικές επιδράσεις του Bacillus coagulans στην υγεία και την ασθένεια. Microbial Pathogenesis, 118, 101-105.
• Khatri, S., Mishra, R., & Jain, S. (2019). Bacillus coagulans για τη θεραπεία του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου: μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή. Clinical and Experimental Gastroenterology, 12, 69–76.
• Buffington, S. A. et al. (2016). Η μικροβιακή ανασύσταση αντιστρέφει τις κοινωνικές και συνάψεων ελλείψεις που προκαλούνται από τη διατροφή της μητέρας στους απογόνους. Cell, 165(7), 1762–1775.
• Cutting, S. M. (2011). Bacillus προβιοτικά. Food Microbiology, 28(2), 214–220.
• Elshaghabee, F. M. F. et al. (2017). Το Bacillus ως πιθανά προβιοτικά: Κατάσταση, ανησυχίες και μελλοντικές προοπτικές. Frontiers in Microbiology, 8, 1490.
• Ghelardi, E. et al. (2015). Επίδραση των σπορίων Bacillus clausii στη σύνθεση και το μεταβολικό προφίλ του εντερικού μικροβιώματος. Frontiers in Microbiology, 6, 1390.
• Hong, H. A. et al. (2005). Η χρήση βακτηριακών σπορογόνων ως προβιοτικά. FEMS Microbiology Reviews, 29(4), 813–835.
• Mazanko, M. S. et al. (2018). Προβιοτικές ιδιότητες των βακτηρίων Bacillus. Veterinaria i Kormlenie, (4), 30–35.
• O'Mahony, S. M. et al. (2015). Το μικροβίωμα και οι παιδικές ασθένειες: εστίαση στον άξονα εγκέφαλος-έντερο. Birth Defects Research Part C, 105(4), 296–313.
• Setlow, P. (2014). Βλάστηση σπορίων ειδών Bacillus: τι γνωρίζουμε και τι δεν γνωρίζουμε. Journal of Bacteriology, 196(7), 1297–1305.
• Buffington SA et al. (2016): Η μικροβιακή ανασύσταση αντιστρέφει τις κοινωνικές και συνάψεων ελλείψεις που προκαλούνται από τη διατροφή της μητέρας στους απογόνους. Cell 165(7): 1762–1775.
• O’Mahony SM et al. (2015): Το μικροβίωμα και οι παιδικές ασθένειες: εστίαση στον άξονα εγκέφαλος–έντερο. Birth Defects Research Part C 105(4): 296–313.
• Elshaghabee FMF, Rokana N, Gulhane RD, Sharma C, Panwar H. Bacillus probiotics: Μια επισκόπηση. Front Microbiol. 2017;8:1490. doi:10.3389/fmicb.2017.01490
• Mazanko MS, Morozov IV, Klimenko NS, Babenko VA. Ανοσοτροποποιητικές επιδράσεις των σπορίων Bacillus coagulans στο έντερο. Microbiology. 2018;87(3):336–343. doi:10.1134/S0026261718030148